Okniński Jan Ryszard (1848–1925), malarz. Ur. w Śniadowie (pow. łomżyński), był synem Adama i Antoniny. Ojciec jego pochodził z drobnej szlachty, był urzędnikiem skarbowym w Łomży, później nabył niewielką posiadłość pod Lublinem. O. uczęszczał do gimnazjum w Lublinie. Zamieszany przypuszczalnie w wypadki powstania styczniowego, pracował następnie kilka lat w warsztatach kolejowych Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. W latach siedemdziesiątych studiował w Warszawskiej Klasie Rysunkowej u Wojciecha Gersona, następnie – przez krótki okres – w akademii monachijskiej pod kierunkiem O. Seitza. Ok. r. 1880 powrócił do kraju i kilka lat mieszkał w Lublinie; do Warszawy przeniósł się na stałe w r. 1886. Miał tam pracownię przy ul. Złotej. Pierwsze prace O-ego to obrazy osnute na tle wypadków z powstania styczniowego (Z niedalekiej przeszłości). Malował sceny z życia wsi (Za pługiem), dworu wiejskiego, najczęściej myśliwskie w scenerii leśnej (W kniei, Przy lisiej jamie, Polowanie z chartami, Za szarakiem); wiele scen z końmi, także pejzaże (Potok w Krynicy, Południe w jesieni) i liczne portrety, malowane głównie w późniejszym okresie twórczości, które cieszyły się powodzeniem (m. in. portret Dominika Oknińskiego, dyrektora Instytutu Puławskiego, 1880, Antoniego Tańskiego, ok. r. 1922, portret ojca artysty Adama). O. malował niemal wyłącznie olejno. W r. 1882 wziął udział w Wystawie Szkiców na rzecz Muzeum Sztuk Pięknych, gdzie kupiono jego Lisowczyka. W Salonie Krywulta w Warszawie pokazał w r. 1889 Scenę myśliwską. Był członkiem rzeczywistym Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie (TZSP). Liczne jego prace nabywano do rozlosowania wśród członków Towarzystwa. W TZSP wystawiał w l. 1883–97, 1903, 1910/11, 1912, 1913/14, 1915, 1918, 1923, 1924, 1925; 3 jego prace pokazano na wystawie «Portret Polski» w r. 1925. Reprodukcje rysunków i obrazów O-ego zdobiły współczesne czasopisma warszawskie, jak „Tygodnik Illustrowany”, „Kłosy”, „Świat” i in. Należał do władz Salonu Artystycznego w Warszawie i eksponował stale swe prace na wystawach Salonu w latach dziewięćdziesiątych. Malował również obrazy ołtarzowe do kościołów prowincjonalnych na zlecenie tej spółki artystów (m. in. w r. 1897 do katedry kieleckiej: Bóg-Ojciec oraz Św. Aleksander wobec areopagu biskupów). W r. 1900 wziął udział w pierwszej ekspozycji utworzonego w Kijowie polskiego Salonu Artystycznego. O. był także jednym z pionierów fotografii prasowej. W czasopiśmie „Świat” w l. 1906–7 zamieszczał liczne fotografie podpisane: «zdjęcia obiektywem Fosa». Ostatnie parę lat życia spędził w Kolczynie (pow. sierpecki), majątku swych krewnych Tańskich, gdzie malował portrety oraz studia pejzażowe. Zmarł w Kolczynie 6 X 1925 i został pochowany na cmentarzu w Gozdowie. Nie był żonaty.

Po śmierci O-ego zorganizowano w TZSP w r. 1926 jego wystawę pośmiertną. Obrazy O-ego były również wystawione w Domu Związkowym w Katowicach w r. 1926 i w Wilnie w r. 1927. Targ w małym miasteczku znajdował się w r. 1934 na wystawie TZSP «Polska i jej Lud w Malarstwie»; również w Zachęcie wystawiono w r. 1937 obraz O-ego Ostatnie chwile. O. pozostał wierny tradycji epoki, która go wydała» – pisano we wspomnieniu pośmiertnym w „Sprawozdaniu TZSP” za r. 1925. «Przy sztywnej i nieco dyletanckiej formie prace jego posiadały pewien wdzięk naiwnej szczerości». Prace O-ego znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie (Zasadzka, portrety: pana i pani Kotarskich, ks. Lubomirskiej i Fragment z polowania w lesie), w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Łodzi (dwa widoki akwarelowe Łodzi z r. 1896), a także w zbiorach prywatnych i u rodziny (przeważnie portrety rodziny Oknińskich i Tańskich). Większość prac O-ego spłonęła w mieszkaniu Zofii z Oknińskich Tańskiej w Warszawie podczas drugiej wojny światowej.

Autoportret z r. 1925 (zaginiony); Fot. w Materiałach Red. PSB; Fot. w posiadaniu bratanka O-ego Stefana Oknińskiego w Warszawie; – Grajewski, Bibliografia ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki, I cz. 2; Enc. Org. Suplement, II 1912; Enc. Warszawy; Przewodnik nr 7 Tow. Zachęty Sztuk Pięknych, 1925 s. 30 (wspomnienie pośmiertne S. Popowski); Przewodnik nr 15 po Wystawie Tow. Zachęty Sztuk Pięknych, W. 1926, Wystawa Pośmiertna R. O-ego, s. 13; Salon doroczny Tow. Zachęty Sztuk Pięknych, W. 1924 s. 13; Wiercińska, Katalog prac TZSP; Wystawa „Polska i jej Lud w Malarstwie”, W. 1934; Wystawa „Portret Polski”, W. 1925; – Gawarecki H., O dawnym Lublinie, L. 1974 s. 168; Płażewska, Warsz. Salon A. Krywulta; Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; – Fałat J., Pamiętniki, W. 1935 s. 82; Sprawozdanie Komitetu Tow. Zachęty Sztuk Pięknych za r. 1918 s. 22, 1924 s. 12, 1925 s. 15 (Wspomnienie pośmiertne), 25, 1934 s. 25, 1937 s. 45; – „Biesiada Liter.” 1882 s. 366; „Biul. Hist. Sztuki” R. 26: 1964 z. 1 s. 78–9; „Kłosy” 1885 t. 1 s. 86, t. 2 s. 366, 1887 t. 1 s. 26–7; „Kur. Warsz.” 1926 nr 286 (H. Piątkowski, Śp. R. Okniński); „Rola” 1887 s. 177; „Ruch, kalendarz encyklopedyczny” nr 1887, W. 1886 s. 111; „Stolica” 1977 nr 14/15 s. 18; „Sztuki Piękne” R. 4: 1927 s. 158; „Tyg. Illustr.” 1897 t. 2 s. 814, 1898 t. 1 s. 19, 138, 359, 458, t. 2 s. 735, 1899 t. 1 s. 239, 277, 398, 1925 t. 2 s. 935; – Arch. Paraf. w Gozdowie: Księgi metrykalne 1925 nr 31 (metryka zgonu ); IS PAN: Mater. Słown. Artystów Pol.; – Informacje Stefana Oknińskiego w Warszawie.

Elżbieta Szczawińska